BỆNH MỘNG THỊT

1. Khái Niệm:

   Mộng thịt (tiếng Mỹ: Pterygium) là sự tăng sinh kết mạc nhãn cầu ở góc trong hoặc góc ngoài mắt từ rìa hướng vào trung tâm giác mạc .

2. Nguyên nhân

   Hiện có rất nhiều giả thuyết về nguyên nhân và cơ chế gây bệnh  mộng thịt, trong đó có thuyết về vi chấn thương, về tia cực tím, về sự rối loạn tế bào mầm ở vùng rìa, ...song chưa có giả thuyết nào tỏ ra thuyết phục hoàn toàn. Những nghiên cứu sinh học phân tử gần đây cho rằng gen p53 có liên quan đến việc hình thành khối u cũng như hình thành mộng.

Các mộng thịt gồm 4 phần chính:

   - Lưỡi trai (Cap) trước đầu mộng có màu xám nhạt, hình cung tròn dính với giác mạc không chặt.

   - Đầu mộng thịt (Head) có hình tròn hoặc hơi nhọn, gồ cao trên giác mạc và là nơi kết thúc các mạch máu thân mộng. Nó dính chặt, không di động.

   - Cổ mộng (Neck) là phần kết mạc chuyển tiếp giữa giác mạc và kết mạc nhãn cầu, dính chặt vào vùng rìa.

   - Thân mộng (Body) trải dài từ vùng rìa tới nếp bán nguyệt (mộng góc trong) hoặc đến góc mi ngoài (mộng góc ngoài). Thân mộng có thể dày hoặc mỏng tùy theo tổ chức xơ bên dưới tăng sinh nhiều hay ít, màu sắc đỏ hoặc hồng nhạt tùy theo độ cương tụ của mạch máu thân mộng.

3. Phân loại mộng: phân ra làm 4 độ:

   Độ I: Mộng vượt quá rìa 1-2mm, đầu mộng gồ lên trên giác mạc, thân mộng không dày, chứa vài mạch máu chạy theo hướng vào giác mạc.

   Độ II: Mộng đang ở hình thái hoạt động, đầu mộng xâm lấn vào giác mạc 2-4mm, thân mộng dày nhiều mạch máu giãn.

   Độ III: Là hình thái tiến triển của mộng, đầu mộng xâm lấn quá rìa 4mm vào giác mạc gây ảnh hưởng tới thị lực, thân mộng dày đỏ, mạch máu dày đỏ và giãn rộng.

   Độ IV: Đầu mộng xâm lấn che vào diện động tử gây giảm thị lực nhiều

4. Triệu chứng lâm sàng

    Khi mộng thịt ở độ I: ít gây ra các triệu chứng chủ quan khó chịu. Độ II; III và IV: mộng thịt gây cộm đỏ khó chịu ở mắt, gây giảm thị lực và loạn thị. Các triệu chứng ở mắt như nóng rát ở trong mắt, sợ ánh sáng khi tiếp xúc với các tác nhân lạnh hay nóng, hoặc như có cảm giác có dị vật ở trong mắt, chảy nước mắt. Các triệu chứng này tăng lên  khi mộng thịt ở giai đoạn viêm nhiễm, đi kèm với các kích thích đau bởi các loét nhỏ ở trên giác mạc xung quanh đầu mộng.  Mộng thịt có thể gây mờ đục giác mạc chu biên, làm thay đổi film nước mắt và co kéo kết mạc.

5. Chẩn đoán xác định

   - Mộng thịt nguyên phát là mộng chưa mổ lần nào, xuất hiện ở vùng khe mi vị trí 3h và 9h. Đó là một khối tăng sinh hình tam giác và luôn phát triển đi về hướng giác mạc. Mộng thịt dính chặt vào giác mạc theo suốt chiều dài của nó và dính chặt nhất là ở đầu mộng. Điều này cũng dễ chẩn đoán phân biệt với mộng giả.

   - Mộng thịt tái phát: sau phẫu thuật một hoặc nhiều lần. Đó là sự tăng sinh mô sợi dưới kết mạc và dính chặt vào các mô liên kết. Nó khác biệt với quá trình thoái hoá trong mộng nguyên phát.

Chẩn đoán phân biệt:

   - Mộng mỡ (pinguecula), mộng giả.

   - Viêm kết giác mạc với các bọng nước nhỏ, viêm thượng củng mạc.

   - Ung thư tế bào vẩy ở vùng rìa

   - U Lympho, u dạng bì vùng rìa, u nhú, u biểu mô Bowman

6. Điều trị:

   Điều trị nội khoa không có hiệu quả về thực thể đối với mộng thịt, chỉ làm giảm triệu chứng trong những đợt viêm kích thích mà phẫu thuật là cần thiết.

   Phẫu thuật mộng thịt có nhiều phương pháp khác nhau như cắt mộng đơn thuần hoặc di chuyển hướng đi của mộng, cắt mộng có ghép kết mạc hoặc giác mạc lớp, cắt mộng có kết hợp áp thuốc chống chuyển hóa (như Thiothepa, 5FU, Mytomycin C). Trong đó, phương pháp cắt mộng có ghép mảnh kết mạc tự thân tỏ ra có hiệu quả, làm giảm tỷ lệ tái phát. Tại bệnh viện Mắt Sông Cầu hiện tại đang phẫu thuật mộng theo phương pháp này.

7. Phòng bệnh:

   Tránh tiếp xúc với các môi trường kích thích như gió, bụi, khói, cát, tránh tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng mặt trời. Dùng kính, mũ, nón khi ra ngoài để cản bớt ánh nắng và tránh tiếp xúc trực tiếp với tia tử ngoại, sẽ hạn chế tỷ lệ mắc bệnh.

    Dưới đây là hình ảnh bệnh nhân trước phẫu thuật mộng (ảnh trái) và sau phẫu thuật mộng 3 tháng (ảnh phải)